İskitya veya Skythia: Antik Çağ’da Kuzey Karadeniz’in bozkırları

Makale: Özhan Öztürk

İskitya veya Skythia[1], antik kaynaklarda MÖ 8 – MS 2. yüzyıllar arasında İskit halkının yaşadığı Avrasya topraklarına verilen isim olup, sınırları dönem dönem değişmekle birlikte Kuzey Avrupa’nın doğu yarısı ile Batı ve Orta Asya’yı kapsamaktaydı.

İlk İskit Krallığı, MÖ 7. yüzyılda Karadeniz’in kuzeyi ile Yakın doğu arasındaki toprakları kapsayacak şekilde kurulmuş, İskit kabilelerinin dağınık yaşam tarzına rağmen yağma ve yakın doğulu yerleşik tarım toplumlarından aldığı düzenli vergi gelirleriyle beslenmiştir. Herodot, MÖ 7-6. yüzyıllar arasında İskitya’ya hükmeden kralların adını Anakharsis, Saulius, Idanthyrsus, Gnurus, Lykus ve Spargapithes olarak vermiştir.[2]

MÖ 6. yüzyılın ilk yarısında Yakın Doğu’dan çıkarılan İskitler Karadeniz’in kuzeyini yeniden fethedip buradaki tarımcı halklar üzerinde egemenlik kurmuşlardır. Karadeniz sahilinde kurulan Olbia, Khersonesos, Sindika, Tanais gibi Yunan kolonileri ile yakınlaşma ve ticaret İskitlerin yerleşik hayata geçme sürecini hızlandırırken, kolonilere köle satışı temel ekonomik faaliyetleri haline gelmiştir. MÖ 4. yüzyılda Ateas (MÖ 429-339) döneminde İkinci krallık en geniş sınırlarına ulaşmış[3] batıya yayılma sırasında bugünkü Sırbistan ve Batı Bulgaristan topraklarında yaşayan Triballi adlı Trak kabilesi ile karşı karşıya gelinmiş[4] bu dönemde tarımcı ve yerleşik İskit kabileleri Dinyester nehri boyunca Trakya’ya doğru yerleşmiştir. MÖ 339’da Büyük İskender’in babası Makedon II. Philip İskitler’e karşı önemli bir zafer kazanmış, Ateas dâhil pek çok İskit komutanı öldürülmüştür.[5] MÖ 331’de ise İskender’in Trakya valisi Zopyrion İskitya’yı işgal etmişse de, Olbia kuşatması sırasında hayatını kaybetmiştir.[6] MÖ 3. yüzyılın ikinci yarısında batıdan Kelt ve Trak doğudan Sarmat saldırılarına maruz kalan İkinci İskit krallığı çökmüş, özellikle Sarmatlar İskitya’nın büyük bölümünü işgal ederek, tüm yerleşimleri yok etmişlerdir.[7] Bu dönemde İskit krallığı Dobruca‘da (Scythia Minor) ve Kırım’da iki ayrı devlete bölünmüş, göçebe İskit halkı büyük ölçüde yerleşik tarımcı yaşama adapte olmuştur[8]. Kırım ve Aşağı Dinyeper’de kurulan Üçüncü krallık ise buradaki Yunan kolonilerine hâkim olmaya çalışmış hatta Olbia’yı sömürgeleştirmeyi başarmışsa da Yunan kolonileri Mithridates tarafından kurtarılmıştır.

1. Kuzeybatı Karadeniz Sahili

 Romanya ile Kırım yarımadası arasında kalan Karadeniz sahilinde Olbia, Tyros, Nikonion gibi antik yerleşimlerin yanı sıra Odesa ve Kherson gibi günümüzde orijinal adıyla varlığını sürdüren tarihi kentler yer almaktadır.

2. Taurika, Kırım Yarımadası

Taurika veya Taurika Khersonesus, İskit ülkesinde Sarmatya’dan Pontus Euxinus’a doğru uzanan yarımadanın adı olup, yarımadayı karaya bağlayan dar kara parçası Antik Çağ’da Taphrus veya Taphrae olarak bilinmekteydi. Adını Tauri adlı halktan alan yarımadanın önemli antik yerleşimleri Kerkinitis ve Khersonessos kentleriydi. Kırım’ın güney kıyıları Yunanlılarca kolonize edilmiş, Romalılar, Bizanslılar, Cenevizliler, Osmanlılar bu kentleri ele geçirirken bölge iç bölgelerde Kimmer, İskit, Sarmat, Goth, Alan, Bulgar, Hazar ve Kıpçaklar gibi bozkır kavimleri hakim olmuş, Kırım Hanlığı yarımadaya 15-18 yüzyıllar arasında tek başına ahikm olmuşsa da bölge 1783’de Rus Çarlığı tarafından ilhak edilmiştir. Yarımadanın adı olan kırım kelimesinin Türkçe ‘hendek, siper‘ anlamına geldiği[1], yine bu sözcükler ilişkili Moğolca duvar anlamında ki kerm veya Herodot’un Antik Çağ’da Azak denizinin batı sahilinde bildirdiği[2] limanın Yunanca Krimni (Κρημνοί) limanının adıyla ilişkili olduğu iddia edilmektedir.

Bu yüzden yakın zamana dek karmaşık bir etnik yapıyı barındıran yarımadada 1938 yılında 558.481’i Rus (%49.6), 218.179’u Tatar (%19.36), 154.179’u Ukraynalı (% 13.7), 65.452’si Alman (%4.6), 20.652’si Yunanlı (%1.8), 15.353’ü Bulgar (%1.4), 12.873’ü Ermeni (%1.1) ve 29.276’sı diğer halklardan toplam 1.126429 kişi yaşamaktaydı[3].

[1] Smirnov, 2005: 59-67.

[2] Herod. 4.20.1, 4.110.2

[3] Bugai, 1995: 143

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Yunanca Σκυθία

[2] Herodot, Historiae IV.76

[3] Strabon, Geographika VII.3.18

[4] Polyaenus, Stratagems VII.44. 1

[5] Trogus, Prologue, IX

[6] Justin, XII.1.4

[7] Diodorus, 11.43.7

[8] Strabon, Geographika VII.4.5